Warto wiedzieć
Kluczowe pojęcia
Klauzule abuzywne
Inaczej postanowienia niedozwolone. Ich charakter określa art. 385(1) kodeksu cywilnego i za takie mogą być uznane zapisy umów zawartych między konsumentem i przedsiębiorcą. Postanowienia niedozwolone nie wiążą konsumenta i podlegają usunięciu z umowy (regulaminu, taryfy opłat itp.) ze skutkiem od chwili zawarcia umowy, a taka umowa, o ile to możliwe, obowiązuje z wyłączeniem wadliwych postanowień. Dane postanowienie jest abuzywne jeśli spełnia łącznie poniższe przesłanki:
– nie zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem (wynegocjowane albo włączone do umowy z inicjatywy konsumenta)
– kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami (brak równowagi pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą, wykorzystanie naiwności/niewiedzy konsumenta, dezinformacja), jak również rażąco naruszając interesy konsumenta (m.in. ekonomiczne);
– nie dotyczy określenia głównego świadczenia stron danej umowy,
– dotyczy określenia głównego świadczenia stron ale zostało sformułowane w sposób niejednoznaczny.
Przyjmuje się założenie, że postanowienia ujęte we wzorcu umowy stosowanego przez przedsiębiorcę w umowach z konsumentami, nie są indywidualnie uzgadniane.
Klauzule abuzywne wprowadzone przez banki do kredytów frankowych (indeksowanych oraz denominowanych do CHF) zebrane zostały przez Rzecznika Finansowego i są dostępne pod adresem: https://rf.gov.pl/mapa-klauzul/
Kredyt walutowy
Inaczej kredyt dewizowy. Jest to kredyt udzielony przez bank w walucie obcej od krajowej (na rynku polskim przede wszystkim CHF oraz EURO). Wypłata oraz spłata kredytu następuje w walucie w jakiej kredyt jest udzielany
Kredyt denominowany
To kredyt, w którym kwota kredytu wyrażona jest wprost w walucie obcej kredyt, ale uruchomiany zostaje on w walucie polskiej (najczęściej kurs kupna na dzień uruchomienia). Kredytobiorca dokonuje spłaty rat kapitałowo-odsetkowych w walucie polskiej, po przeliczeniu według kursu wymiany walut na dany dzień (najczęściej kurs sprzedaży na dzień spłaty). Kredytobiorca zwraca bankowi sumę nominalną udzielonego kredytu (kapitał) stanowiącą określoną równowartość waluty obcej, w zależności od bieżącego kursu wymiany walut, wraz z odsetkami oraz ewentualnymi innymi opłatami. Podobnie zatem jak w przypadku kredytu indeksowanego posłużenie się w umowie walutą obcą służy stronom umowy jedynie do zastosowania waluty obcej jako miernika wartości świadczeń, nie jest natomiast cechą charakteryzującą spełniane przez nie świadczenia.
Przedawnienie
Przedawnieniu podlegają wyłącznie cywilnoprawne roszczenia majątkowe. Upływ właściwego dla danego stosunku okresu przedawnienia, powoduje, że zobowiązany może uchylić się od zaspokojenia roszczeń bez prawnych konsekwencji (np. sąd nie może zasądzić przedawnionego roszczenia, a tym samym nie będzie ono podlegało przymusowej egzekucji komorniczej). Ujmując inaczej, po upływie pewnego czasu sytuacja prawna dłużnika ulega wyjaśnieniu. Zyskuje on pewność, że uprawniony nie będzie dochodził od niego spełnienia świadczenia.
Roszczenie majątkowe można uznać za przedawnione, jeśli od chwili w której stało się wymagalne upłynął odpowiedni okres czasu, a równocześnie w tym okresie nie doszło do przerwania biegu przedawnienia, tj. np. uprawniony (wierzyciel) nie podjął starania o odzyskanie długu przed sądem, dłużnik nie uznał długu. Terminy przedawnienia nie są jednolite, przy czym warto tutaj wyróżnić ogólny termin 6-letni od chwili wymagalności roszczenia oraz 3-letni termin, który dotyczy roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej (czyli dla banków) oraz dla roszczeń o świadczenia okresowe.
Kredyt indeksowany
Jest to kredyt wyrażony w walucie polskiej, przy czym na dzień uruchomienia kredytu kwota kapitału kredytu przeliczana jest na walutę obcą (według bieżącego kursu wymiany waluty, najczęściej kursu kupna), która to kwota stanowi następnie podstawę ustalania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych. Wysokość kolejnych rat kapitałowo-odsetkowych określana jest w walucie obcej, ale ich spłata dokonywana jest w walucie polskiej, po przeliczeniu według kursu wymiany walut na dany dzień (najczęściej kurs sprzedaży na dzień spłaty). Klauzula indeksacyjna stanowi rodzaj klauzuli waloryzacyjnej.
Świadczenie nienależne
Jest to efekt zachowania jednej osoby zmierzające do uzyskania korzyści majątkowej względem drugiej osobie, które z punktu widzenia tej drugiej osoby przybiera postać wykonania zobowiązania w rzeczywistości nieistniejącego. Inaczej mówiąc, musi wystąpić bezpodstawność (i przez to niesłuszność) pewnego przesunięcia majątkowego pomiędzy zubożonym a wzbogaconym. Niesłuszność ta wystąpi w sytuacji: po pierwsze – braku podstawy świadczenia (np. nie została zawarta umowa), po drugie – gdy odpadła podstawa świadczenia (np. po uchyleniu się od skutków oświadczenia woli dotkniętego wadą w postaci błędu lub groźby), po trzecie – gdy cel świadczenia nie został osiągnięty (spełnienie świadczenie na poczet umowy, która ma zostać zawarta w przyszłości) i po czwarte – gdy spełnienie świadczenia miało swoje źródło w nieważnej czynności prawnej (np. ustalenie nieważności umowy kredytu indeksowanego/denominowanego).
Zobowiązanym do zwrotu nienależnego świadczenia może być tylko jego bezpośredni odbiorca, zaś uprawnionym tylko spełniający świadczenie.
Warto wiedzieć
Istotne wyroki
Chwila oceny abuzywności
Uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 20 czerwca 2018 r.
III CZP 29/17
Dowiedz się więcej
Rozstrzygnęła zagadnienie prawne, czy ocena niedozwolonego charakteru postanowienia umownego może uwzględniać okoliczności powstałe po zawarciu umowy, a więc z uwzględnieniem sposobu stosowania (wykonywania) badanego postanowienia.
„Oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 385 1 § 1 k.c.), dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy”.
Teoria dwóch kondykcji
Uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 16 lutego 2021 r.
III CZP 11/20
Dowiedz się więcej
Rozstrzygnięto zagadnienie prawne, czy w przypadku nieważnej umowy kredytu indeksowanego, kredytobiorca może domagać się od banku zwrotu świadczenia w postaci zapłaconych rat kapitałowych, niezależnie od tego czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu.
„Stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 §1 w związku z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu”. Tym samym Sąd Najwyższy uznał za właściwą „teorię dwóch kondykcji”
Pojęcie
abuzywności
Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 27 lutego 2019 r.
II CSK 19/18
Dowiedz się więcej
Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, jeżeli kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy, słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby takie postanowienie w drodze negocjacji indywidualnych. Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję, na niekorzyść konsumenta praw i obowiązków wynikających z umowy, skutkujące niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelne traktowanie.
Skutki abuzywności
Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 4 kwietnia 2019 r.
V CSK 159/17
Dowiedz się więcej
Wejście w życie przepisów ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe (Dz. U. Nr 165, poz. 984) nie wyłącza możliwości powoływania się na abuzywność klauzul związanych z niejasnym i jednostronnym sposobem określania kursu waluty, po jakim ma być dokonywana spłata, zawartych w umowach kredytowych, które podpisane i realizowane były jeszcze przed wejściem w życie tej nowelizacji. Niejasny i niepoddający się weryfikacji mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną. Spełnienie świadczenia, którego wysokość została określona na podstawie abuzywnych postanowień umownych, nie pozbawia tych postanowień cechy abuzywności ani nie sprawia, że ocena ich abuzywności staje się bezprzedmiotowa. Niedozwolone postanowienie umowne nie wiąże konsumenta, w związku z czym nie może z niego wynikać żadne zobowiązanie. Co do zasady więc świadczenie wynikające z takiego zobowiązania będzie świadczeniem nienależnym.
Abuzywność tabel kursowych
Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 29 października 2019 r.
IV CSK 309/18
Dowiedz się więcej
Niedozwolone (nieuczciwe) w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c. są postanowienia umowy kredytu bankowego (art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe, tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r. poz. 2187 z późn. zm.), denominowanego w obcej walucie, kształtujące prawa i obowiązku konsumenta-kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami przez uzależnienie warunków waloryzacji świadczenia
pieniężnego (art. 358 k.c.) od woli banku udzielającego kredytu. Dotyczy to w szczególności odwołania się w klauzuli umownej do kursów walut zawartych w tabeli tego banku, ogłaszanej w jego siedzibie, bez wskazania ograniczeń umownych w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. W razie sporu o ważność umowy kredytu bankowego denominowanego do obcej waluty, w której treści znajduje się niedozwolona klauzula konsumencka dotycząca sposobu tej denominacji, rozważyć należy dwie możliwości rozstrzygnięcia. Pierwsza, to ustalenie, czy po wyeliminowaniu klauzuli niedozwolonej, zgodnie z przepisami krajowymi, umowa kredytu bankowego może obowiązywać w pozostałym zakresie jako ta właśnie umowa, mająca strony, przedmiot oraz prawa i obowiązki stron. Druga możliwość rozstrzygnięcia, to uznanie umowy za nieważną lub w zależności od spełnionych przesłanek – unieważnienie zawartej umowy, która bez klauzuli niedozwolonej nie może dalej funkcjonować w obrocie prawnym, zwłaszcza ze względu na brak (odpadnięcie) któregoś z koniecznych składników (essentialia negotii) umowy nazwanej kredytu bankowego. Po ustaleniu okoliczności rozpoznawanej konkretnie sprawy konsument winien oświadczyć, które rozwiązanie wybiera jako dla niego korzystniejsze. Jeżeli walutą zobowiązania o udzielenie kredytu był polski złoty, to w razie wadliwości „klauzuli denominacyjnej” wartość nominalną umowy określa suma pieniężna w walucie polskiej przekazana przez bank deweloperowi.
Abuzywność tabeli kursowych
Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 15 listopada 2019 r.
V CSK 347/18
Dowiedz się więcej
Odwołanie do kursów walut zawartych w „Tabeli kursów” banku oznacza naruszenie równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Ukształtowane jednostronnie w umowie kredytowej w drodze postanowienia zaczerpniętego z wzorca umowy przez bank uprawnienie do ustalania kursu waluty nie może być dowolne, tj. nie doznawać żadnych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Należy je ocenić jako element treści umowy skutkujący nierównomiernym rozkładem praw i obowiązków stron umowy kredytowej, prowadzący do naruszenia interesów konsumenta, w tym przede wszystkim interesu ekonomicznego, odpowiadającego wysokości poszczególnych rat kredytu. W tym zakresie istotne znaczenie należy także przypisać wymaganiu właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, czyli odpowiedzi na pytanie, czy zawarta umowa wskazuje w sposób jednoznaczny powody i specyfikę mechanizmu przeliczania waluty, tak by konsument mógł przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikające dla niego z tego faktu konsekwencje ekonomiczne.
Abuzywność tabeli kursowych
Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 27 listopada 2019 r.
II CSK 483/18
Dowiedz się więcej
Mechanizm ustalania kursów waluty, który pozostawia bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula która nie zawiera jednoznacznej treści, a przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385(1) § 1 k.c.
Niedozwolone postanowienie umowne nie wiąże konsumenta, w związku z czym nie może z niego wynikać żadne zobowiązanie, a świadczenie z niego wynikające będzie świadczeniem nienależnym.
Warto wiedzieć
Artykuły tematyczne
Frankowicze pod ostrzałem oszustów – jak nie paść ofiarą fałszywych kancelarii?
Frankowicze to grupa konsumentów, którzy walczą o swoje prawa w sporach z bankami....
Wyrok TSUE a zawieszenie rat. Czy frankowicze mogą nie płacić rat?
Zastanawiasz się, czy nadal musisz spłacać kredyt frankowy, jeśli złożyłeś do sądu...
Jak wygląda podatek od ugody frankowej w 2024 roku i ile wynosi?
Czy wiesz, że po zawarciu ugody frankowej możesz zostać zobowiązany do zapłacenia...